برگ‌های گلپر، بزرگ و پهن است و قطر آن گاهی از نیم متر هم بیشتر می‌شود. گل‌هاى آن سفید مجتمع به صورت چتر در انتهاى ساقه‌هاى گل‌دهنده در قسمت بالاى گیاه ظاهر مى‌شود. میوه آن تخم مرغی، کمى ضخیم و معطر به رنگ سبز تیره می باشد. همه گونه‌هاى خانواده گلپران معطر هستند و برخى گونه‌ها در آشپزى ایرانى به عنوان ادویه کاربرد دارند. گونه‌هاى دیگرى از گلپر (مثل گونه کاندیکانز[۵۳]) در صنعت داروسازى کاربرد دارد (عماد، ۱۳۷۸).
شکل ۲-۲- تصویر گیاه گلپر ایرانی
برگ‌هاى آن با چاک‌هاى عمیق به شکل پنجه غاز شبیه برگ آنژلیکا[۵۴]، به طورى که این چاک‌ها برگ را به چند نیم برگ تقسیم مى‌کند و هر نیمه برگ نوک تیز و دندانه دار است. این گیاه دارای مواد معطر مخصوص، مرکب از صمغ[۵۵] های مختلف است. جوانه ها، ساقه ها و غنچه های نو رسته آن بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند. دانه‌های گلپر پهن هستند، بویی نافذ دارند و قطر آنها از ۶-۴ میلی‌متر بیشتر نمی‌شود. دانه های خشک این گیاه که بسیار معطر است همراه با اغذیه و به عنوان ادویه مصرف عمومی و همگانی دارد. برگ ها و ساقه های گلپر در زمستان از بین می رود ولی ریشه های ضخیم آن باقی مانده و در بهار سال بعد ساقه های بلند دیگری از آنها رشد می کند و بالا می رود. ساقه گلپر توخالی و ضخیم بوده و ارتفاع آن گاهی از قد انسان هم بلندتر است، برگ آن شبیه برگ کلم، ولی بزرگتر و گل آن چتری و سفید رنگ است که ثمره اش (میوه اش) پس از رسیدن، سفید و مدور و پهن و شبیه به سکه بوده و بسیار خوشبو است. ساقه و برگ گلپر که گلپر ترشی نامیده می شود، دارای همان خواص است و خوردن آن با خوراک و یا افزودنش به ترشی ها بسیار مفید بوده و از فساد و خراب شدن ترشی نیز جلوگیری می کند. طبیعت گلپر گرم بوده و آن را با اسم کاشم نیز می شناسند (عماد، ۱۳۷۸).
شکل ۲-۳- تصویر گلپر نو رسیده
فارسى گلپر «انگدان» است ولى عدهاى آن را «انجدان» نامیدهاند. گلپر دو نوع است، یکى خوشبو که به آن گلپر و کولاپر میگویند و نوع دوم انجدان بد بو است که به آن گیاه انغوزه، گیاه انگژد، گیاه انگشت گنده، گیاه حلتیت منتن و یا گیاه حلتیت سیاه میگویند. نوع خوشبوى آن در همه کوهستان هاى ایران خصوصا دامنه البرز و قسمت‌هاى شمالى شمیران، گچسر، رودبار قصران، جاده شمشک و مغرب ایران به عمل میآید و نوع بد بوى آن در جنوب شرقى ایران، استان فارس و کوههاى خراسان به طور خودرو به عمل آمده که از صمغ آن که انغوزه و انگژد خوانده می‌شود، جهت صادرات استفاده میکنند، ولى به صمغ نوع خوشبوى گلپر که مفیدتر است، در حال حاضر توجهى نمی‌شود. بهترین نوع آن در نقاط کوهستانى ایران به عمل میآید و انواع دیگری از گلپر در بعضى از کشورهاى آسیایى و آفریقایى دیده می‌شود و یک نوع سوم به نام انجدان رومى است که خواص زیادى داشته و در ایران دیده نشده است. اسانس دانه‌های گلپر خاصیت ضدمیکروبی دارد و همانند سیر و پیاز شوینده معده محسوب می‌شود. از این ادویه به عنوان نگه‌دارنده مواد غذایی از فساد نیز استفاده می‌شود. متأسفانه با توجه به اینکه این گیاه فقط در ایران، آن هم در نواحی خاصی می‌روید، مطالعه چندانی روی اسانس آن انجام نشده و در مورد سایر خواص این گیاه نیز اطلاعاتی در دسترس نیست (امیدبیگی، ۱۳۷۹).
۲-۴-۴- ترکیبات شیمیایی گلپر
گلپر به عنوان یک عامل ضدمیکروب، ضد نفخ، هضم کننده، طعم دهنده و خوش بو کننده غذا مصرف سنتی دارد. مواد شیمیایی موجود در گلپر عبارتند از: استات هکسیلیک، استات استیلیک، بوتیرات متیلیک، بوتیرات اتیلیک و اسید های مختلف دیگر که بوی تند آن از آنهاست. گلپر دارای مس بوده و از نظر ترکیبات شیمیایی به خصوص در دانه های آن، اسانس های روغنی فراری وجود دارد که از گرد آن برای معطر ساختن بعضی غذاها استفاده می شود. مهم ترین روغن فرار موجود در گلپر، آنتول[۵۶] نام دارد (ناظمی، ۱۳۸۴؛ اشراقی، ۱۳۸۸).
باباخانلو و همکاران (۱۳۷۷) ترکیبات تشکیل دهنده اسانس روغنی گلپر را مورد بررسی قرار دادند. در روش اسانس گیری آب و بخار بازده اسانس بدست آمده به میزان ۱ درصد نسبت به وزن گیاه بود. ترکیبات اصلی استخراج شده ترانس-آنتول(۶۱%)، بتا-پی نن(۷%) و ترانس- اوسیمین(۴/۷%) بود.
۲-۴-۴-۱- شیمی آنتول
آنتول مونوترپن تک حلقوی اکسیژن دار به فرمول C10H12O است که به دو فرم ایزومرسیس و ترانس وجود دارد. فرم ترانس در دمای ۲۱-۲۰ درجه سانتی گراد به صورت کریستال در می آید. نقطه ذوب آن ۴/۲۱ درجه سانتی گراد و در بالای ۲۳ درجه سانتی گراد به شکل پترولیوم اتر محلول است (میرزا و همکاران، ۱۳۷۵).
۲-۴-۴-۲- موارد استفاده آنتول
۱- استفاده وسیع از آنتول به عنوان طعم دهنده در صنایع غذایی و دارویی، صنایع قنادی و شیرینی، در محلول های دهان شوی، در خمیر دندان و یا گرده های مورد استفاده در دندانپزشکی، در آشامیدنی های غیر الکلی و فرآورده های دارویی دیگر
۲- استفاده ازآنتول به عنوان معطر کننده در صابون
۳- به عنوان عامل حساس کننده در بی رنگ کردن فیلم های عکاسی
۴- به عنوان عامل جذب کننده مواد در مشاهده های میکروسکوپی
۵- به عنوان عامل ضد نفخ در مصارف دارویی
۶- استفاده از آنتول در سنتز آلدئید
۷- تهیه دی هیدرو آنتول به طریقه نیمه سنتزی
۸- تهیه پارامتوکسی هیدرو تروپیک آلدئید (مومنی، ۱۳۷۰)
۲-۴-۵- خواص دارویی گلپر
اسان
| دانلود متن کامل این پایان نامه در سایت abisho.ir |
س گلپر به عنوان آنتی اکسیدان در کاهش خطرات قلبی عروقی و کاهش مقادیر لیپوپروتیئن های سرم نقش دارد.
مقوی معده و سایر اندام های گوارش است.
ضد نفخ است.
ترشحات معده را زیاد کرده و سموم بدن را دفع می کند.
ضد عفونی کننده و میکروب کش قوی است.
باعث ازدیاد شیر مادر است.
خوردن کم آن باعث شادی و نشاط می شود.
برای هضم غذا موثر است.
برای کمردردهای ناشی از رطوبت مفید است و می توان آن را همراه با غذا میل کرد.
قطع کننده ی بلغم و دفع کننده ی باد و نفخ شکم است.
بهترین دارو برای معالجه ی هیستری است.
دم کرده ی ریشه ی آن برای رفع ناراحتی های عصبی مفید است.
برای تقویت حافظه کاربرد دارد.
ضماد گلپر با موم و روغن جهت تسکین سیاتیک مفید است.
ضماد گلپر با روغن زیتون برای از بین بردن سیاهى زیر چشم و مالیدن پخته ی آن با سرکه و پوست انار جهت بواسیر نافع است.
پاشیدن گرد گلپر روى زخم هاى خوره اى و جذام سودمند می باشد (دارونامه رسمی ایران، ۱۳۷۸).
