بررسی رابطه بین استفاده از شبکه‌های اجتماعی و گرایش دینی- قسمت ۳

برای تعریف شبکه‌های اجتماعی که در اینجا منظور شبکه‌های اجتماعی مجازی است؛ ابتدا باید به تعریف مفاهیم شبکه، و اینترنت پرداخت، چون از یک‌سو شبکه، نقش بنیادی در توصیف جامعه در عصر اطلاعات ایفا می‌کند و از سوی دیگر، شبکه‌های اجتماعی مجازی، صورت‌های تکامل یافته‌ی اینترنت است که از درون آن پدیدار شده‌است. ” شبکه مجموعه‌ای از نقاط اتصال یا گره‌های به هم پیوسته است. نقطه اتصال یا گره، نقطه‌ای است که در آن یک منحنی خود را قطع می‌کند. این که نقطه اتصال چه چیزی است مشخصاً به نوع شبکه‌های مورد نظر بستگی دارد. ” برای مثال سیستم‌های تلویزیونی، استودیوهای تولید سرگرمی، مراکز گرافیک رایانه‌ای، گروه‌های خبری و دستگاه‌های متحرک تولید، ارسال و دریافت علایم شبکه‌ی جهانی رسانه‌های جدید هستند که کانون بیان فرهنگی و افکارعمومی در عصر اطلاعات می‌باشند (کاستلز، ۱۳۸۰: ۵۴۴).
با توجه به تعاریف ارائه شده، اینترنت در بستر شبکه معنا و مفهوم می‌یابد و نمی‌توان این دو را به صورت مستقل و جدای از هم فرض و یا تصور کرد، چرا که ارتباط بین مجموعه‌ای از کاربران را فراهم می‌سازد و همین ویژگی جمع‌گرایی می‌تواند نقطه آغاز ورود به بکه‌های اجتماعی و تفکر در این حوزه باشد.
شاید اینترنت بارزترین مثال از مفهوم دهکده جهانی باشد زیرا آن به کمک سه عنصر اساسی یعنی اطلاعات، ارتباطات و فن‌آوری به ابزار اطلاعاتی، ارتباطی و فرا ملیتی تبدیل شده است که به زمان، مکان و گروه خاصی تعلق ندارد و هرکسی در هر نقطه‌ای از جهان و در هر زمانی می‌تواند از اطلاعات آن بهره‌مند شود (خواجوی، ۱۳۸۴: ۵۹)
هر چند که با رشد تکنولوژی دستیابی کامل و مطلق نیز به تمامی اطلاعات برای همگان و به طور مطلق امکان‌پذیر نیست، اما سطح و میزان دسترسی به اطلاعات در این فضا آن‌قدر زیاد و وسیع است که باز هم نمی‌توان از مفهوم دهکده جهانی برای برای اینترنت چشم‌پوشی کرد.
ارتباطات رایانه‌ای قوانین خاص خود را دارد و نتایج متفاوتی هم از این طریق به دست می‌آیند . اما نکته‌ی قابل توجه در ارتباط اینترنتی این است که خصوصیاتی از قبیل سن، جنسیت، نژاد، لهجه، طبقه‌ی اجتماعی، جذابیت چهره، سبک لباس پوشیدن، جذابیت فیزیکی، هوش، تیپ و نظایر آن، که معیار قضاوت ما درباره‌ی افراد در دنیای غیرمجازی قرار می‌گیرد، در دنیای مجازی اینترنت وجود ندارند. پس مشخصه‌ی اصلی ارتباطات اینترنتی فقدان رابطه‌ی ” رو در رو ” و نبود حضور فیزیکی است که فریب‌کاری و جعل هویت واقعی را ممکن می‌سازد (صدیق بنای؛ ۱۳۸۵). با این حال بعضی معتقدند که اینترنت با آزاد کردن مردم از محدودیت جغرافیایی و موانعی مانند بیماری، ناتوانی‌ها و نظایر آن به روابط اجتماعی بهتر انجامیده است. بر طبق نظر آن‌ها اینترنت به مردم اجازه می‌دهد که به گروه‌هایی با علایق مشترک که پیش از این ارتباط با آن‌ها آسان نبود، بپیوندند (امیداوار و صارمی، ١٣٨١: ۵۸). برخی دیگر از مطالعات اخیر نیز نشان می‌دهد که استفاده افراطی از اینترنت فرد را از جهان بیرونی منزوی می‌سازد و باعث می‌شود که زمان کم‌تری را صرف گذراندن با دوستان و خانواده بکند. همچنین استفاده افراطی از اینترنت ممکن است به افسردگی فرد منجر شود (:Kumari Rajani and chandio 2004).
به طور کلی اتصال به اینترنت به‌ویژه در کشورهای در حال رشد، همواره با بحث‌هایی پیرامون تهاجم فرهنگی از طریق این رسانه همراه بوده‌است. عده‌ای عقیده دارند که اتصال به اینترنت و در دسترس قرار دادن آن برای عموم مردم، می‌تواند بر فرهنگ و ارزش‌های هر کشوری تأثیرات منفی داشته باشد، بسیاری از کشورها بنا بر ارزش‌های ملی، مذهبی و فرهنگی، اینترنت را به صورت محتاطانه مورد استفاده قرار داده‌اند، زیرا از طریق این رسانه تصاویر و اطلاعات غیراخلاقی و نظایر آن که معیارهای فرهنگی و سنتی را تضعیف می‌کند، نیز قابل دسترسی است. در نقطه‌ی مقابل عده‌ی دیگری عقیده دارند که اطلاعات با ارزشی از طریق این رسانه‌ی جهانی قابل دسترسی است که نادیده گرفتن آن‌ها به ضرر کشورهاست (کوشا، ۱۳۸۰: ۵۵).
به طور خلاصه می‌توان مهم‌ترین آثار مثبت و منفی اینترنت در رابطه با مسائل اجتماعی و فرهنگی را این گونه برشمرد:
الف. مزایا و آثار مثبت اینترنت
١. تبادل فرهنگی: اینترنت محیطی را فراهم می‌آورد که افراد در آن می‌توانند به تبادل اطلاعات و افکار با یکدیگر بپردازند. در صورت تبادل افکار میان ساکنین یک منطقه با ساکنین مناطق دیگر (افراد غیر بومی) به شرطی که قصد تهاجم وجود نداشته باشد، فرهنگ بومی غنی‌تر و پربارتر می‌شود (علی احمدی و شمس عراقی،١٣٨٢:کوشا١٣٨٠).
٢. دسترسی آسان به منابع اطلاعاتی: اینترنت امکان دستیابی به اطلاعات را برای عموم مردم با حداقل هزینه و کوتاه‌ترین زمان ممکن فراهم آورده است (عبادی،١٣٨۴ : علی احمدی و شمس عراقی: ١٣٨٢ ؛ کمیته سواد فناوری اطلاعاتی شورای ملی پژوهش ایالات متحده: ١٣٨١).
٣. خارج شدن از انزوا: اینترنت این فرصت برای افراد معلول یا منزوی (نظیر برخی گروه‌های نژادی از جمله سیاه پوستان در کشورهای غربی) بوجود می‌آورد تا بتوانند صدای خود را به سراسر جهان برسانند (علی احمدی و شمس عراقی: ۱۳۸۲؛ Lester and Koehler : 2003 ).
۴. تفریحات سالم: اطلاعات سرگرم‌کننده موجود در اینترنت اگر از سایر رسانه‌ها بیشتر نباشد لااقل کمتر هم نیست. بنابراین با استفاده از سرگرمی‌ها و بازی‌های گوناگون موجود در آن می‌توان اوقات فراغت را به خوبی پر کرد (علی احمدی و شمس عراقی: ۱۳۸۲؛ Lester and Koehler :2003).
ب. معایب و آثار منفی اینترنت
١. تهاجم فرهنگی: کشورهای غربی به ویژه آمریکا بر بیشتر فن‌آوری‌های روز، اطلاعات و جریان آن تسلط دارند. بنابراین همواره برای کشورهای جهان سوم خطر تهاجم و یا استعمار فرهنگی کشورهای غربی از طریق اینترنت وجود داشته است (علی احمدی و شمس عراقی، ۱۳۸۲: ۴۵)
٢. افزایش شکاف طبقاتی: با توجه به این که دسترسی به اینترنت نیازمند پشتوانه‌ی مالی افراد و کشورها، و برخوردار بودن از زیرساخت‌های فنی و مخابراتی می‌باشد، در نتیجه افراد، نهادها و کشورهایی به این فن‌آوری نوین دسترسی پیدا خواهندکرد که از چنین پشتوانه‌ی مالی و فنی برخوردار باشند و کشورها، نهادها و افراد کم‌توان به لحاظ مادی و یا کشورهای توسعه نیافته به علت نداشتن پشتوانه‌های فنی و مخابراتی همچنان بر محرومیتشان افزوده می‌شود و بالعکس کشورها و افراد برخوردار از توانایی‌ها و دارایی‌ها بر دانایی آنان افزوده می‌شود (عبادی،١٣٨۴ : ۸۰)
٣. دسترسی آسان به منابع ممنوعه و بی تفاوتی نسبت به ارزش‌ها، هنجارها و ناهنجاری‌ها: استفاده ابزاری از امکانات اینترنت در جهت تأمین منافع اقتصادی، عدم امکان مدیریت بر بسیاری از سایت‌های اینترنتی و تواتمندی بالقوه‌ی اینترنت برای ارائه و تبلیغ ناهنجاری‌های اخلاقی، موجب نگرانی جدی بسیاری از دست‌اندرکاران آموزش و پرورش، خانواده‌ها و نهادهای فرهنگی شده‌است. این امر نگرانی‌هایی را در مورد هرزه نگاری کودکان نیز به دنبال داشته است (محسنی، ١٣٨٠: ۸۵).
۴. سیطره‌ی زبان انگلیسی: در محیط اینترنت سیطره‌ی زبان انگلیسی امری واضح و روشن است . یک فرد برای کسب بیشترین اطلاعات از اینترنت، باید دست‌کم درک متوسطی از زبان انگلیسی داشته باشد . در حالی که این زبان، زبان بسیاری از کشورهای درحال توسعه نیست (کمیته سواد فناوری اطلاعاتی شورای ملی پژوهش ایالات متحده: ١٣٨١ ؛ علی احمدی و شمس عراقی: ١٣٨٢).
۵. نقض حقوق اولیه‌ی افراد: در اینترنت ممکن است اطلاعاتی مربوط به زندگی شخصی و خصوصی افراد منتشر شود که این اطلاعات توسط شبکه‌های بیمه، مالی و تجاری مورد خرید و فروش قرار گیرد (علی احمدی و شمس عراقی: ١٣٨٢).
۲-۳-۲ شبکه اجتماعی^[۲۹]
رسانه‎های اجتماعی بنا بر یک تعریف، رسانه‎هایی برای برقراری تعامل اجتماعی مبتنی بر وب هستند و راهی ارزان و قابل دسترس برای انتشار اطلاعات از سوی عموم کاربران‌. این تعریف عام، بسیاری از وب‌سایت‎های با کارکرد ارتباطی را در زمره‌ی رسانه‌های اجتماعی قرار داده است؛ فروم‎های اینترنتی، وبلاگ‎ها، شبکه‎های اجتماعی، ویکی‎ها و پادکست از این قبیل هستند. اما یکی از پرکاربرترین انواع رسانه‎های اجتماعی را شبکه‎های اجتماعی تشکیل می‎دهند.
” از سال ۱۹۷۹ اولین فضای شبکه‎ای را تام تراسکات و جیم الیس از دانشگاه داک ایجاد کردند.” (کاپلان و هنلین^[۳۰]،۲۰۱۰: ۶۰). البته شبکه‎ای که آن‌ها ایجاد کردند با مفهومی که ما امروزه از رسانه‌ی اجتماعی درک می‌کنیم تفاوت‎هایی عمده دارد. رسانه‌ی اجتماعی در نزدیکی هزاره‌ی جدید پا به عرصه وجود گذاشت (کاپلان و هنلین ،۲۰۱۰). نویسندگان این شبکه‌ی اجتماعی اولیه به صورت آنلاین اقدام به نوشتن مطالب خود در آن می‎کردند. این دفتر خاطرات گروهی را تشکیل می‎داد. اصطلاح “وبلاگ” اولین بار در همان زمان و به صورت مختصرشده یعنی “بلاگ”، یک سال بعدتر استفاده شد، زمانی که یک بلاگر به شوخی اسم “وبلاگ را” به “وی بلاگ^[۳۱]” تغییر داد. افزایش دسترسی به اینترنت پرسرعت محبوبیت این مفهوم را در جهت ایجاد سایت‎های شبکه‌ی اجتماعی همچون مای اسپیس (۲۰۰۳) و فیس بوک (۲۰۰۴) اضافه کرد. این رشد قدم به قدم اصطلاح رسانه‌ی اجتماعی را ابداع کرد و آن را به برجستگی امروزی‌اش رساند.” (کاپلان و هنلین، ۲۰۱۰: ۶۰).
“آندریاس کاپلان” دکترای مدیریت بازرگانی از انگلستان و “مایکل هنلین” دارای دکترای علم مدیریت از انگلستان به عنوان متخصصین بازاریابی و رسانه‌های اجتماعی، برای ارائه‌ی تعریفی از رسانه‌ی اجتماعی سعی می‎کنند عمده‎ترین مفاهیم مشابه آن را شرح داده و نکات تمایز آن‌ها را برجسته کنند. دو مفهومی که تا حدودی مشابه مفهوم رسانه‎های اجتماعیاند، مفاهیم وب۲^[۳۲] و محتوای عمومی‌شده کاربری (یو. جی. سی)^[۳۳] هستند. وب ۲ اصطلاحی است که اولین بار در سال ۲۰۰۴ استفاده شد تا راه جدیدی برای انتشار محتوا و کاربردهای کوتاه از سوی اشخاص باشد. این محتوا با همکاری و به روشی مشارکتی به طور مستمر به وسیله همه‌ی کاربران تغییر می‎یابد. محتوای عمومی‌شده کاربری نیز اصطلاحی است که در ۲۰۰۵ عمومیت یافت و به طور معمول برای توصیف‌کردن اشکال مختلف محتوای رسانه‎ای به کار می‎رود که به طور عمومی قابل دسترس باشد و به وسیله کاربران نهایی تولید شده باشد. محتواهای عمومی‌شده کاربری باید سه نیاز اساسی را برآورده کند: ۱٫ باید روی وب‎سایت مورد دسترس عموم یا روی سایت شبکه‎های اجتماعی قابل دسترس گروه منتخب مردم منتشر شود، ۲٫ باید حجم خاصی از تلاش‎های ایجادکننده را نشان دهد؛ ۳. در نهایت باید خارج از روزمرگی و تمرینات حرفه‎ای خلق شده باشد (کاپلان و هنلین،۲۰۱۰: ۶۱). کاپلان و هنلین با توضیح این دو مفهوم مشابه و با استفاده از آن‌ها اظهار می‌کنند که رسانه اجتماعی یک گروه از کاربردهای مبتنی بر وب است که بر پایه‎های تکنولوژیکی و ایدئولوژیکی وب ۲ ساخته شده و خلق و تبادل محتوای عمومی‌شده کاربران را فراهم می‎کند (کاپلان و هنلین ،۲۰۱۰: ۷۰).
کاپلان و هنلین یک طرح برای طبقه‎بندی انواع رسانه‎های اجتماعی براساس تئوری حضور اجتماعی، ثروت رسانه‎ای، بیان خود و افشای خود ارائه کرده‌اند که بر اساس آن شش نوع متفاوت از رسانه اجتماعی یعنی پروژه‎های مبتنی بر همکاری، وبلاگ‎ها و میکروبلاگ‎ها، جماعت‎های محتوایی، سایت‎های شبکه اجتماعی، جهان بازی مجازی و جماعت‎های مجازی قابل شناسایی است (ویکی پدیا, ۱۳۹۰).
شبکه‌های اجتماعی مجازی تنها ابزارهای تکنولوژیکی جدیدی نیستند که امکانات جالب توجهی را در اختیار کاربران اینترنتی قرار داده باشند. شبکه‌های اجتماعی را فراتر از گونه‌ای وب‌سایت می‌توان به‌عنوان رسانه‌های جدیدی در نظر گرفت که در ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی تغییراتی ایجاد کرده‌اند. چالش‌هایی که شبکه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر با آن‌ها مواجه بوده‌اند، حوزه‌هایی فراتر از فضای مجازی را تحت تأثیر قرار داده است. شبکه‌های اجتماعی از سویی به عنوان یکی از گونه‌های رسانه‌های اجتماعی، امکانات تعاملی قابل توجهی برای کاربران اینترنتی فراهم کرده‌اند و در افزایش مشارکت شهروندان در برخی فرایندها مؤثر بوده‌اند؛ از سویی این شبکه‌ها با آسیب‌های گسترده‌ای در حوزه‌هایی از قبیل حریم خصوصی، کپی‌رایت، اعتیاد مجازی، سوء استفاده از کودکان، دزدی اطلاعات و هویت و مواردی این‌چنینی مواجه بوده‌اند. این شبکه‌ها هم‌چنین عرصه‌‌ی ارتباطات سیاسی را نیز متحول کرده‌اند. رویدادهای سیاسی سال‌های اخیر از انتخاب باراک اوباما به ریاست‌جمهوری امریکا گرفته تا… همگی متأثر از فعالیت‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی بودند. در حوزه‌‌ی ارتباطات بین‌الملل نیز شبکه‌های اجتماعی محل توجه هستند و برخی کشورهای شرقی مانند چین و روسیه که دغدغه‌ی‌ حفظ فرهنگ ملی برایشان اهمیت دارد با تقویت شبکه‌های اجتماعی بومی تلاش کرده‌اند کاربرانشان را از شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی که در مالکیت شرکت‌های امریکایی هستند، دور کنند. شبکه‌های اجتماعی هم‌چنین بر شکل‌های سرمایه‌ اجتماعی و اقتصادی و نحوه‌ی تبدیل آن‌ها به یکدیگر نیز مؤثر بوده‌اند و عرصه‌ی اقتصاد را نیز بی‌نصیب نگذاشته‌اند (جعفری، ۱۳۸۹: ۶۰)
حمیدرضا ضیائی‌پرور، پژوهشگر و مدرس دانشگاه در مقاله‌ای که در نشست “شبکه‌های اجتماعی، فرصت‌ها و تهدیدها” با عنوان “۳۰ ویژگی شبکه‌های اجتماعی” در سال ۸۹ ارائه کرد؛ این ۳۰ ویژگی را به شرح زیر برشمرد:

1. هویت : هویت در شبکه‌های اجتماعی به سمت واقعی‌تر شدن پیش می‌رود چون هیچ کس مایل نیست فرد ناشناس را به لیست دوستان خودش اضافه کند ، شما در لیست دوستانتان در فیس بوک با افراد واقعی طرف هستید . اما مثلاً در عصر وبلاگ‌ها این مسأله تا حد زیادی قابل پنهان کردن بود.
2. به اشتراک گذاری و یادگیری : افراد علاقمند هستند هر چه سریع‌تر اطلاعات یا محتوایی را که تولید کرده‌اند به اشتراک بگذارند . این محتوا ممکن است خبر ، فیلم ، عکس یا مقاله یا طنز یا دیدگاه شخصی یا تجربیات آن‌ها باشد.
3. بسیج‌کنندگی و سازماندهی : شبکه‌های اجتماعی قدرت بسیج‌کنندگی دارند یعنی می‌توانند افراد را در یک زمان و یا مکان در محیط واقعی گرد هم آورند ، یا در محیط مجازی به کمپین بپردازند . طرح شبکه‌های اجتماعی خودجوش و خودمختار بی‌شمار و گسترده در سطح جامعه را باید از بدیع‌ترین اقدامات او دانست که می‌تواند تجربه و رویکردی نو در تشکیلات و سازماندهی در ایران معاصر محسوب شود.
4. دوستی : تعمیق دوستی‌ها بین جنس مخالف، بین همکلاسی‌ها، همکاران، هم عقیده‌ها، دوستی با دوستان دوستان .
5. اعتماد : قابلیت اعتماد به شبکه‌های اجتماعی بیش از وب سایت‌ها است چون اطلاعات، فیلتر نشده و خام منتقل می‌شود ، قدرت اعتماد به شاخص بودن یا مشهور بودن فرد تولید کننده‌ی اطلاعات بستگی دارد .
6. حلقه‌های مخاطبان : به جای مخاطبان انبوه، حلقه‌هایی کوچک و بزرگ از مخاطبان شکل می‌گیرد.این حلقه‌ها در جاهایی با یکدیگر همپوشانی دارد . تأثیرگذاری هر شبکه بر هر حلقه به تناسب تخصصی بودن یا گرایش خاص آن شبکه است.
7. قدرت کندوسازی : قابیلت لینک‌دهی، ترک بک و دنبال کردن علایق مشترک یعنی کندوسازی.
8. استناد و تعمیم : فیلم، عکس، صدا و متون اصلی رسانه‌ها، قابلیت استناد و تعمیم را بالا برده است. شنیدن کی بود مانند دیدن ؟
9. چند رسانه‌ای : استفاده از چند رسآن‌های‌ها در شبکه‌های اجتماعی ، قابلیت جدیدی است که قدرت این نوع رسانه‌ها را بالا برده است . فیلم، صوت، عکس، انیمیشن، متن، گرافیک و لینک .
10. ادغام فن‌آوری‌ها : شبکه‌های اجتماعی محصول ادغام فن‌آوری‌های جدید وب ۲ هستند ،Ajax ، XML ، HTTPS، RSS.
11. پرستیژ : امروزه افراد، مجریان تلویزیون، اساتید دانشگاه، دانشجویان، روزنامه نگاران، سیاستمداران و هنرمندان به جای آدرس ایمیل یا وب سایت یا وبلاگ، شناسه فیس‌بوک خود را اعلام می‌کنند . حتی برنامه‌های تلویزیونی نیز آدرس فیس‌بوک دارند.

برای دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت  jemo.ir  مراجعه نمایید.