بررسی رابطه بین استفاده از شبکه‌های اجتماعی و گرایش دینی- قسمت ۸

• وجود رابطه میان فضای سایبرنتیک و تضعیف هویت خانوادگی مورد تأیید قرار نمی‌گیرد.
• وجود رابطه میان فضای سایبرنتیک و تضعیف هویت همالان مورد تأیید قرار نمی‌گیرد.
• وجود رابطه میان فضای سایبرنتیک و تضعیف هویت ملی مورد تأیید قرار نمی‌گیرد.
• به‌نظر می‌رسد تجربه‌ی فضای سایبرنتیک نه تنها تجربه‌ای منحصر به فرد در خانواده محسوب نمی‌شود، بلکه می‌توان آن را تجربه‌ای نسبتاً جمعی به حساب آورد. علاوه بر اینکه اینترنت به خودی خود می‌تواند محور تجمع‌های خانوادگی قرار گیرد، می‌تواند موضوع گفتگوها و تعاملات خانوادگی نیز واقع شود. پس می‌توان چنین نتیجه گرفت که اگرچه فضای سایبرنتیک فرصت تعاملات رو در رو را کمتر ساخته ولی در عین حال محور تجمع اعضای خانواده و موضوع گفت‌وگوها و تعاملات فیمابین گردیده‌است.
• دامنه‌ی دوستی‌های فضای واقعی غالباً به فضای سایبرنتیک نیز بسط یافته است، به قسمی که دوستان کماکان توانسته‌اند پیوندهای قوی میان خود را محفوظ دارند. از سوی دیگر، به‌نظر می‌رسد عمق پیوندهای دوستی تازه شکل گرفته بر روی اینترنت چیزی کمتر از دوستی‌های فضای واقعی نباشد (دوران؛ ۱۳۸۱).

مقاله‌ی “جوانان و فراغت مجازی” به بررسی کارکردهای چت در کافی‌نت‌های تهران پرداخته‌است. پژوهشگر با طرح دو مفهوم “رسانه‌ای شدن” و “خانگی‌ شدن” به توصیف نحوه‌ی گذران اوقات فراغت در جامعه‌ی جوان ایرانی پرداخته است و در این میان فضای چت‌روم‌های اینترنتی به منزله‌ی عرصه‌ای مدرن برای سرگرمی مورد توجه قرار گرفته است. در نهایت سرگرمی‌های مجازی را عاملی می‌داند که علاقه‌ی جوانان به مشارکت اجتماعی و فعالیت‌های مدنی را با انگیزه‌های مختلف تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و ممکن است بر مهارت‌های اجتماعی آنان در تدارک فراغت‌های گروهی و تفریحات و بازی‌های غیرمجازی تأثیر منفی بگذارد. همچنین مجاورت طولانی با فضای مجازی می‌تواند به تأثیرپذیری افراطی از هنجارها و ارزش‌ها در عرصه‌های مختلف ارتباطی و اجتماعی انجامیده و با تقویت جهان‌وطنی تعلقات ملی و سنتی کاربران را تحت تأثیر قرار دهد (ذکایی،۱۳۸۳).
تحقیق دیگر مربوط به “بررسی تأثیرات استفاده از اینترنت بر نسبی‌نگری هنجاری و جهانی‌نگری دانشجویان دانشگاه تبریز “ است. بر اساس نتیجه‌ی این پژوهش، اختلاف معناداری بین کاربران و غیر کاربران اینترنت در مورد احساس تعلق به ملل و جوامع دیگر وجود نداشته است. اما بین کاربران و غیرکاربران در میزان نسبی‌نگری هنجاری تفاوت وجود دارد و کسانی‌که بیشتر از اینترنت استفاده نموده‌اند، نسبت به‌آن‌هایی که استفاده ننموده‌اند نسبی‌نگرتر بودند ( گدازگر و موسی پور، ۱۳۸۳).
” بررسی رابطه استفاده از اینترنت و هویت دینی کاربران “ عنوان پایان‌نامه‌ی دیگری ‌است که با رویکردی تلفیقی برگرفته از تئوری‌های استفاده و خوشنودی، کاشت یا پرورش و تئوری ساخت‌یابی گیدنز با روش پیماشی، به شناسایی این رابطه پرداخته‌است. و در نهایت به این جمع بندی می‌رسد که: متغیر مدت استفاده کاربران از اینترنت به صورت مستقیم، و متغیرهای میزان استفاده کاربران از اینترنت، نوع استفاده کاربران از اینترنت، انگیزه و هدف کاربران در استفاده از اینترنت، مشارکت و فعال بودن کاربران در استفاده از اینترنت و میزان تحصیلات کاربران به صورت غیرمستقیم و متغیرهای واقعی تلقی کردن محتوای سایت‌های اینترنت از سوی کاربران و پایگاه اقتصادی- اجتماعی کاربران هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیرمستقیم بر متغیر وابسته تحقیق؛ یعنی هویت‌دینی کاربران تأثیر می‌گذارند (عباسی قادی؛۱۳۸۶).
” بررسی کارکردهای شبکه‌های اجتماعی، مطالعه موردی فیس‌بوک “ عنوان پایان‌نامه‌ی دیگری است که پژوهشگر در آن از یک سو دانشجویان را که به‌طور معمول قشر جوان جامعه را تشکیل می‌دهند، یکی از مخاطبان اصلی شبکه‌های اجتماعی می‌داند که به دلیل برخورداری از سواد رسانه‌ای بیشتر و آشنایی با فن‌آوری‌‌های رسانه‌ای بیشتر از سایر اقشار جامعه از فیس‌بوک استفاده می‌کنند و از سوی دیگر، مسأله‌ی سرمایه اجتماعی در شبکه‌های اجتماعی را به عنوان یکی از موضوعات قابل توجه در تحلیل مسائل اجتماعی دانسته و شبکه‌های اجتماعی اینترنتی را به عنوان منبعی برای تعیین سطح سرمایه اجتماعی مورد سنجش قرار می‌دهد.
نتایج این تحقیق که به روش پیمایشی صورت گرفته‌است، نشان داده که میزان سرمایه‌اجتماعی در شبکه اجتماعی فیس‌بوک، کمی بیشتر از حد متوسط است، بر اساس یافته‌های این پژوهش نزدیک به ۴۸ درصد از دانشجویان یک دقیقه تا نیم ساعت از وقت خود را در فیس‌بوک می‌گذرانند. براساس اعلام فیس‌بوک ۵۰ درصد از کاربران هر روز به این سایت مراجعه می‌کنند؛ این در حالی است که این آمار در بین دانشجویان ایرانی، ۳۹ درصد است. هم‌چنین ۷۹ درصد پاسخگویان از نام واقعی خود در فیس‌بوک استفاده می‌کنند و اغلب بین یک تا ۵۰ دوست در فیس‌بوک دارند درحالی که متوسط دوستان هر کاربر در فیس‌بوک ۱۳۰ دوست است ( قوانلو قاجار، ۱۳۸۹).
” بازنمایی گرایش‌های سیاسی کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی مجازی با مطالعه موردی فیس‌بوک ” عنوان پایان‌نامه‌ای است که در پی پاسخ به این سؤال اساسی است که: در شبکه‌های اجتماعی مجازی مانند فیس‌بوک، نحوه‌ی ابراز گرایش‌های سیاسی کاربران و دلیل انتخاب این فضا برای بازنمایاندن این گرایشات سیاسی چیست؟ و نیز دلایل خودگشودگی افراد در زمینه‌های مختلف در این شبکه مجازی چیست؟
نتایج حاصل از یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که دلایل خودگشودگی افراد در زمینه‌های مختلف به ویژه در زمینه سیاست در وب سایت شبکه اجتماعی فیس‌بوک به خاطر فضای آزادی است که در فیس‌بوک و هم‌چنین در فضای واقعی در روزهای منتهی به پایان انتخابات در خیابان‌ها شکل گرفته بود، که در نهایت منجر به خود اظهاری کاربران و آشکارا ابراز کردن علایق و عقایدشان شده‌است (رجبی، ۱۳۸۹).
” بررسی نقش و تأثیر فیس‌بوک بر شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی از دیدگاه متخصصان و کارشناسان امور رسانه “ عنوانپایان‌نامه‌ای است که با هدف شناخت و توصیف شبکه‌های اجتماعی مجازی به عنوان یک کانال جدید ارتباطی، معرفی کاربردهای آن و توصیف مدل ارتباطی کاربران ارائه شده‌است. توصیف وسعت تأثیرگذاری ساختار این شبکه‌ها بر هنجارهای رفتاری کاربران آن در فضای واقعی،‌ هم‌چنین نقش و موقعیت رهبران فکری، گروه‌های نخستین و ثانویه در بستر شبکه‌های اجتماعی مجازی بررسی شده‌است. این پژوهش در پی بررسی دیدگاه بومی و مقایسه‌ی آن با دیدگاه صاحب‌نظران خارجی نسبت به تنوع کارکرد شبکه‌های اجتماعی مجازی در مناسبات اجتماعی، به رشته‌ی تحریر درآمده‌است (پوری، ۱۳۸۹).
” بررسی فرصت‌ها و چالش‌های موجود پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی” نیز عنوان پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد فرهاد مهدوی، دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی است که در بهمن ماه ۸۹ دفاع شده‌است. این پژوهش با هدف شناسایی فرصت‌های پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی، شناخت راه‌کارهای دفاع سایبری از هویت کشورمان صورت گرفته‌است که براساس نتایج حاصل از این پژوهش مشخص شده که بین فرصت‌های موجود در فضای سایبر و تقویت هویت ایرانی؛ بین چالش‌های هویت ایرانی و فضای سایبر و هم‌چنین بین فعالیت دولت و سازمان‌های غیر دولتی در فضای مجازی و تقویت هویت ایرانی رابطه وجود دارد.
تحقیقات زیر توسط محققان و مراکز مطالعاتی و دانشگاه های مختلف انجام شده است :
بررسی نفوذ شبکه های اجتماعی در میان کاربران ایرانی
حمید ضیایی پرور پژوهشگر حوزه رسانه‌های جدید در سال ۱۳۸۸ در پی شروع پروژه ای تحقیقاتی به سفارش موسسه مطالعات بین المللی ابرار معاصر تهران در باره شبکه های اجتماعی ، دست به انجام تحقیقی گسترده در این باره زد .(دید،۱۳۸۹) در حین انجام این فرآیند، محقق از طریق یک پرسشنامه آنلاین میزان نفوذ شبکه های اجتماعی مجازی در میان کاربران ایرانی را مورد اندازه گیری و سنجش قرار داد . هدف اصلی این تحقیق ، این بود که میزان نفوذ شبکه های اجتماعی مورد نظر در این پژوهش را در میان کاربران ایرانی اینترنت مورد سنجش قرار دهد ، همچنین محقق به دنبال کسب پاسخ سوالاتی در باره میزان نفوذ شبکه های اجتماعی مجازی مختلف و تاثیر آنها بر تحولات سیاسی و اجتماعی و به ویژه انتخابات سال ۸۸ و مسایل بعد از آن بود . مقایسه بین شبکه های مختلف اجتماعی و میزان محبوبیت آنها در میان کاربران اینترنت در ایران از دیگر هدف های این تحقیق بود.
بر این اساس پژوهش با استفاده روش تحقیق پیمایشی مبتنی بر پرسشنامه آنلاین ، با جامعه آماری ۱۷۵۰ نفر انجام شد و نمودارها و جداول و اطلاعات اولیه با دو ابزار تحلیل آماری Polldaddy و Excel 2007 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و نتایج زیر به دست آمد:
شرکت کنندگان در این تحقیق پیمایشی از ۱۰ کشور جهان شامل ایران ، انگلستان ، افغانستان ، استرالیا ، چین ، فرانسه ، آمریکا ، ایرلند ، هند ، روسیه بودند که به ترتیب ایران با ۵۵ درصد ، انگلستان با ۱۵ درصد و بقیه کشورها هر یک با حدود ۳ تا۷ درصد به ترتیب بیشترین فراوانی را از نظر منطقه جغرافیایی کاربران تشکیل می دادند .
نتایج به دست آمده نشان داد ۷۸ درصد شرکت کنندگان به این سوال پاسخ مثبت و ۲۲ درصد پاسخ منفی داده اند . این نسبت بالا می تواند نشان دهنده میزان بالای نفوذ شبکه های اجتماعی در میان کاربران ایرانی تلقی شود. به عبارت دیگر بر اساس یافته این تحقیق ۷۸ درصد کاربران اینترنت در ایران عضو یکی از انواع شبکه های اجتماعی هستند .
۲-۴-۱- جنگ نرم سایبری در فضای شبکه های اجتماعی
این تحقیق با عنوان «جنگ نرم سایبری در فضای شبکه های اجتماعی مجازی» به سفارش موسسه مطالعات بین المللی ابرار معاصر تهران در سالهای ۱۳۸۸و ۱۳۸۹ توسط حمید ضیایی پرور انجام شد ، هدف از این تحقیق بررسی مهمترین اقدامات جریان های معاند نظام و کشورهای خارجی علیه منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از طریق شبکه های اجتماعی مجازی بود . در این پژوهش ، روش تحلیل محتوای شبکه های اجتماعی مجازی مورد نظر بوده و روش گرد آوری اطلاعات نیز استفاده از سایتهای اینترنتی و فناوری های خبرخوان آنلاین بوده است . دوره زمانی مورد بررسی نیز خرداد تا بهمن ماه ۱۳۸۸ بود . جامعه آماری تحقیق ۸ وب سایت اصلی شبکه های اجتماعی مجازی ( ۱- فیس بوک۲-توئیتر۳-یوتیوب۴- بالاترین۵- فیلکر۶- ویکی پدیا ۷ – گوگل ریدر ۸- اورکات) بوده و در هر ماه رخدادهای مهم سیاسی به صورت هدفمند انتخاب شده و تحولات مربوط به آن مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت.بر این اساس ۷ تاکتیک اساسی جنگ نرم سایبری در فضای شبکه های اجتماعی مجازی طی ماه های مورد بررسی شناسایی و بررسی شد . یافته های این تحقیق نشان دهنده رشد بی سابقه فیس بوک در ایران بود به گونه ای که این سایت پس از گوگل و یاهو در چند روز مانده به انتخابات به سومین سایت محبوب در کشور بدل شد، بررسی سایت الکسا نیز نشان می دهد فیس بوک اکنون پنجمین سایت پر بازدید کننده ایران است.
۲-۴-۲ بررسی فرصت ها و چالشهای موجود پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی
فرهاد مهدوی دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد تهران مرکزی پژوهشی با عنوان «بررسی فرصت ها و چالشهای موجود پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی» در زمستان ۱۳۸۸ انجام داد و نتایج آن در سال ۱۳۸۹ به صورت رساله کارشناسی ارشد دفاع شد . در این تحقیق که با هدف شناسایی فرصتها و تهدیدهای پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی و با روش پیمایشی دیدگاه های استادان ارتباطات دانشگاه های تهران را مورد سنجش قرار می داد نتیجه گیری شد که: بین هویت ایرانی و فرصتهای موجود در فضای سایبر رابطه وجود دارد ، بین دفاع سایبری و تقویت هویت ایرانی رابطه وجود دارد ، بین چالشهای هویت ایرانی و فضای سایبررابطه وجود دارد و سرانجام اینکه بین فعالیت دولت، سازمانهای غیر دولتی درفضای مجازی وتقویت هویت ایرانی رابطه وجود دارد. این تحقیق همچنین نشان داد عملکرد کاربر در جهت خوشایند شبکه های بین المللی برای محتوا آفرینی در فضای سایبر نبوده و فعالیت کاربران این شبکه های اجتماعی مجازی صرفا در جهت برآورده کردن نیازهای اطلاعاتی و سرگرمی کاربران می باشد و چنانچه شبکه های اجتماعی بومی و ملی در ایران راه اندازی شود به گونه ای که بتواند نیازهای مذکور را پاسخ دهد مورد استقبال کاربران قرار خواهد گرفت .
۲-۴-۳- بررسی نقش شبکه های اجتماعی مجازی در تحولات سال ۱۳۸۸
تحقیق چهارم توسط دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد قوچان با نام ایمان آخی زاد در سال ۱۳۹۰ انجام شده است . پژوهش مذکور با عنوان « بررسی نقش شبکه های اجتماعی مجازی در تحولات سال ۱۳۸۸ از نگاه دانشجویان ارشد ارتباطات دانشگاه های تهران» ،در صدد تبیین ابعاد مختلف جنگ نرم سایبری علیه ایران وتکنیک های به کار برده دشمن بخصوص با تمرکز بر فضای شبکه های اجتماعی مجازی برآمد . اهداف این تحقیق عبارت بود از: «بررسی نقش شبکه های اجتماعی در تحولات سال۱۳۸۸ و رخدادهای بعد از انتخابات ریاست جمهوری دهم در ایران» و «آگاه سازی افکار عمومی از برنامه های دشمن در فضای شبکه های اجتماعی » و ارائه راهکارهایی برای مقابله با جنگ سایبری در فضای شبکه های اجتماعی مجازی» .در این تحقیق از روش پیمایشی استفاده شده و تکنیک گردآوری اطلاعات نیز پرسشنامه بود. جامعه آماری تحقیق نیز عبارت بودند از : دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات اجتماعی در چهار دانشگاه :۱- دانشگاه تهران۲- دانشگاه علامه ۳- دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات ۴- دانشگاه آزادتهران مرکزی که جمعا ۳۵۰ نفر را شامل می شود که از این میان یک جامعه نمونه ۱۰۰ نفری انتخاب شدند . تحقیق مشخص کرد که جامعه دانشجویان کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات در تهران با محدودسازی شبکه های اجتماعی مخالف بوده و با آنالیز کردن این شبکه ها در رسانه ملی به وسیله متخصصان این حوزه موافق هستند . با توجه به نتایج پژوهش ،برخی پیشنهاد های موثر برخاسته از تحقیق عبارت بودند از:
۱- کنترل و رصد کردن برنامه های دشمن به وسیله متخصصان ارتباطی و کالبد شکافی آنها در رسانه ملی.
۲- ضرورت تجزیه و تحلیل شبکه های اجتماعی مجازی و تبیین هدف آنها از بمباران اطلاعاتی منفی کاربران.
۳- محدود نکردن اینترنت(شبکه های مجازی)و افزایش پهنای باند اینترنتی به شرط استفاده درست در جهت ارتقای علمی و امنیت ملی و تبلیغ فرهنگ ایرانی اسلامی.
۲-۴-۴ بررسی رابطه شبکه های اجتماعی مجازی بر ارتباطات اجتماعی دانش آموزان دبیرستان شهر تهران
پنجمین تحقیق در این حوزه با کمک دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره آقای علی پورضرابیان با عنوان «بررسی رابطه شبکه های اجتماعی مجازی بر ارتباطات اجتماعی دانش آموزان دبیرستان شهر تهران » در سال ۱۳۹۰ انجام گردید . این تحقیق نیز با روش پیمایشی و نمونه گیری بر روی ۳۱۴ نفر از جامعه آماری پژوهش با روش نمونه گیری کوکران انجام شد و نتایج زیر به دست آمد:
با توجه به یافته‌های به دست آمده از این تحقیق می توان بیان داشت که شبکه های اجتماعی مجازی، تاثیرات بسیار شدیدی بر هنجارهای اخلاقی، مهارتهای ذهنی، سرگرمی و سپس اعتقادات دینی کاربران آنها داشته اند. به عبارت دیگر، تغییرات انجام شده در کیفیت و کمیت استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی، با تغییرات نسبتاً بالایی در این متغیرها همراه خواهد بود. از این رو همسویی یا عدم همسویی محتوای شبکه‌های اجتماعی مجازی با اهداف مورد نظر در هنجارهای اخلاقی، مهارتهای ذهنی، سرگرمی و اعتقادات دینی، می‌تواند همسویی‌ها یا عدم همسویی‌ها در این قشر از جوانان را تبیین نماید. نتایج استخراج شده از پژوهش نشان دهنده ارتباط معنادار، مثبت و شدیدی ما بین استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی و ارتباطات اجتماعی دانش آموزان بود . این پژوهش رابطه معنا دار میان استفاده دانش آموزان تهرانی با ۱۰ متغیر زیر را اثبات کرد : هنجارهای اخلاقِ ، میزان روابط با خانواده ، روابط با دوستان ، فعالیت های آموزشی، مهارت های اجتماعی ، اعتقادات دینی ، خلاقیت و ابتکار ، مهارت های ذهنی ، سرگرمی، اوقات فراغت، ارتباطات اجتماعی .
* تحقیقی با عنوان «بررسی نقش و تاثیر فیس‌بوک بر شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی از دیدگاه متخصصان و کارشناسان امور رسانه» به‌راهنمایی دکتر سید وحید عقیلی در مقطع کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز توسط آقای احسان پوری انجام شده است.
*پژوهش دیگر با عنوان «برساخت سوژه‏ی لاکانی وبلاگرهای نوجوان در شبکه‏های مجازی (تحلیلی نشانه‏شناختی)» به‌راهنمایی دکتر مهران سهراب‏زاده در مقطع کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی، دانشگاه کاشان اسماعیل حسام مقدم انجام شده است.
* پژوهشی دیگر با عنوان ((کارکردهای شبکه‌های اجتماعی مجازی برای دانشجویان؛ مطالعه موردی فیس بوک))در دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به‌راهنمایی دکتر محمد سلطانی‌فر در مقطع کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی توسط آقای مصطفی قوانلو قاجار انجام شده است .